Zawod pielęgniarki jest samodzielnym zawodem medycznym, który reguluje ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej, a jego wykonywanie możliwe jest po uzyskaniu określonych kwalifikacji potwierdzonych dokumentami, o których mowa w art. 28 i 31 tejże ustawy. Samodzielność wykonywania zawodu wiąże się bowiem ze szczególną odpowiedzialnością za należyte, zgodne ze standardami i wiedzą medyczną, ich wykonywanie.
Zgodnie z art.4 ust.1 u.z.p.p. wykonywanie zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych, w szczególności na:
- rozpoznawaniu warunków i potrzeb zdrowotnych pacjenta,
- rozpoznawaniu problemów pielęgnacyjnych pacjenta,
- planowaniu i sprawowaniu opieki pielęgnacyjnej nad pacjentem,
- samodzielnym udzielaniu w określonym zakresie świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych oraz medycznych czynności ratunkowych,
- realizacji zleceń lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji,
- orzekaniu o rodzaju i zakresie świadczeń opiekuńczo-pielęgnacyjnych,
- edukacji zdrowotnej i promocji zdrowia.
Wykazane czynności pielęgniarki nie stanowią katalogu zamkniętego. Są to czynności typowe i stanowią istotę zawodu pielęgniarki. Za wykonywanie zawodu pielęgniarki uważa się również takie czynności jak: nauczanie zawodu pielęgniarki, prowadzenie prac naukowo-badawczych w zakresie pielęgniarstwa, kierowanie i zarządzanie zespołami pielęgniarek.
Za najważniejsze w aspekcie czynności zawodowych należy uznać wskazanie w wyżej cytowanej ustawie możliwości samodzielnego wykonywania określonych świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych oraz medycznych czynności ratunkowych.
Szczegółowy zakres świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych, do których uprawnione są pielęgniarki określa obecnie rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 lutego 2017 r. w sprawie rodzaju i zakresu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych udzielanych przez pielęgniarkę albo położną samodzielnie bez zlecenia lekarskiego (Dz. U. 2017; poz.497). Rozporządzenie zostało wydane na podstawie art. 6 ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz.U. z 2016 r. poz. 1251, z późn. zm.) i zastąpiło obowiązujące od dnia 29 listopada 2007 r. rozporządzenie o tym samym tytule.
W nowym rozporządzeniu – w porównaniu z obowiązującym poprzednio – zmianie uległa filozofia określenia zakresu czynności, do wykonywania których pielęgniarki uprawnione są samodzielnie, bez zlecenia lekarskiego. Zmiana ta polega na tym, że poprzednio obowiązujące rozporządzenie zawierało enumeratywne wyliczenie czynności, do wykonywania których pielęgniarki i położne uprawnione były samodzielnie, bez zlecenia lekarskiego. Nowe rozporządzenie natomiast zawiera ogólny przepis, zgodnie z którym pielęgniarka może udzielać samodzielnie bez zlecenia lekarskiego świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych zgodnie z posiadaną wiedzą i umiejętnościami nabytymi po ukończeniu szkoły pielęgniarskiej, z uwzględnieniem § 3.
Jednocześnie wspomniany przepis § 3 rozporządzenia wylicza świadczenia zapobiegawcze, diagnostyczne, lecznicze i rehabilitacyjne, które pielęgniarka może udzielać samodzielnie, bez zlecenia lekarskiego, jednakże pod warunkiem ukończenia właściwego – wskazanego w tych przepisach – rodzaju kształcenia podyplomowego (kursu specjalistycznego, kwalifikacyjnego lub specjalizacji) albo pod warunkiem posiadania tytułu magistra pielęgniarstwa, albo też w sytuacji nagłego zagrożenia zdrowotnego.
Rozporządzenie to określa:
- rodzaj i zakres świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych, które mogą być udzielane samodzielnie bez zlecenia lekarskiego przez pielęgniarkę i położną,
- wykaz produktów leczniczych oraz środków pomocniczych, do stosowania których są uprawnione pielęgniarki i położne samodzielnie bez zlecenia lekarskiego,
- rodzaje materiałów, które mogą być pobierane przez pielęgniarkę i położną do celów diagnostycznych samodzielnie bez zlecenia lekarskiego,
- rodzaj i zakres medycznych czynności ratunkowych wykonywanych przez pielęgniarkę,
- wykaz badań diagnostycznych do samodzielnego przeprowadzania przez pielęgniarkę i położną.
Należy jednoznacznie podkreślić, że pielęgniarka wykonująca zawód w podmiocie leczniczym ma obowiązek poinformowania bez zbędnej zwłoki lekarza, pod opieką którego znajduje się pacjent, o samodzielnym wykonaniu u tego pacjenta, bez zlecenia lekarskiego, świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych oraz o podanych produktach leczniczych i wykonanych badaniach. Obowiązek powyższy wynika bezpośrednio z § 8 rozporządzenia z 2017 roku.
Po nowelizacji ustawy pielęgniarskiej dokonanej ustawą z dnia 22 lipca 2014 r. o zmianie ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej oraz niektórych innych ustaw pielęgniarki uzyskały nowe uprawnienia zawodowe, co stanowi istotne poszerzenie zakresu czynności do których są uprawnione. Zgodnie bowiem z art. 15a u.z.p.p. w ramach samodzielnego wykonywania świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych pielęgniarka posiadająca dyplom ukończenia studiów drugiego stopnia na kierunku pielęgniarstwo oraz pielęgniarka posiadająca tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa ma prawo samodzielnie:
- ordynować leki zawierające określone substancje czynne, z wyłączeniem leków zawierających substancje bardzo silnie działające, środki odurzające i substancje psychotropowe, oraz środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego, w tym wystawiać na nie recepty,
- ordynować określone wyroby medyczne, w tym wystawiać na nie zlecenia albo recepty.
W związku z nowelizacją prawa, w szczególności od 2015 roku zmianie uległa rola pielęgniarek w polskim systemie ochrony zdrowia ze względu na stopniowe poszerzenie ich kompetencji zawodowych. Ostatnie zmiany (2019 roku) prawa to wprowadzenie nowego świadczenia gwarantowanego w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej i ambulatoryjnej opieki specjalistycznej tj. porady pielęgniarskiej.
Warto podkreślić, że pielęgniarki i położne zgodnie z ustawą o zawodach pielęgniarki i położnej wykonują samodzielne zawody medyczne i odpowiadają za popełnione przez siebie błędy w sztuce medycznej. Wraz z nowymi uprawnieniami na pielęgniarkach i położnych spoczywa odpowiedzialność za popełnione błędy diagnostyczne polegające na niewłaściwym rozpoznaniu jednostki chorobowej. Jest to następstwo zebrania błędnego wywiadu z pacjentem oraz zaniechania wykonania badania fizykalnego. Skutkiem tego jest zaordynowanie niewłaściwego leku w następstwie czego może dojść do uszczerbku na zdrowiu pacjenta.
Co ważne, nowe kompetencje w praktyce wykonywania zawodu nie są uprawnieniami, z których wybiórczo położne/pielęgniarki mogą korzystać. Jak w przypadku każdego obowiązku po spełnieniu wymogów formalnych (posiadanie odpowiedniego wykształcenia) jego niewypełnienie może stać się podstawą odpowiedzialności prawnej. Niewątpliwie nowe uprawnienia znacząco rozszerzyły zakres tej odpowiedzialności.
dr n. med. Ewa Czeczelewska – mgr pielęgniarstwa, magister pedagogiki specjalnej, specjalista pielęgniarstwa onkologicznego
Najnowsze komentarze